مجله لیزان
تحصیل دارایی به طور رایگان (اهدایی)؛ ثبت حسابداری و نکات مهم
گاهی ممکن است دارایی‌هایی از طرف سهامداران یا مؤسساتی نظیر سازمان‌های دولتی، مؤسسات غیرانتفاعی و سایر اشخاص به واحد تجاری اهدا شود. اهدای این‌گونه دارایی‌ها ممکن است بلاعوض یا مشروط و موکول به رعایت و تحقق شرایط خاصی باشد. در این مقاله از آکادمی لیزان در ارتباط با تحصیل دارایی اهدایی صحبت خواهیم کرد.
شرکت ممکن است از مالکان خود و یا دیگران اموالی را به‌رسم هدیه دریافت نماید که در این باره می‌توان به اهدای یک قطعه زمین توسط دولت اشاره کرد.
تحصیل دارایی اهدایی
هنگامی که دارایی به‌صورت هدیه دریافت می‌شود مفهوم دقیق بهای تمام شده بیانگر این است که نباید دارایی دریافت شده را ثبت نمود؛ اما در این‌گونه موارد نمی‌توان اصل بهای تمام شده را مدنظر قرارداد چرا که خالص دارایی‌های واحد تجاری در اثر کمک‌های اهدایی افزایش پیدا یافته و این یک واقعیت است و نمی‌توان آن را نادیده انگاشت.
طبق استانداردهای حسابداری، دارایی‌هایی که در انتقال یک‌جانبه (انتقال یک‌جانبه عبارت است از انتقال یک‌طرفه دارایی‌ها یا خدمات از واحد تجاری به صاحبان آن یا سایر اشخاص و یا انتقال یک‌طرفه دارایی‌ها یا خدمات از صاحبان واحد تجاری یا سایر اشخاص به واحد تجاری) دریافت می‌شود باید بر مبنای ارزش منصفانه دارایی دریافت شده در دفاتر ثبت شود و هرگونه هزینه‌ای که واحد تجاری بابت خدمات کارشناسی و هزینه‌های مختصر پرداخت می‌نماید به بهای تمام شده دارایی اضافه گردد.
اصل بهای تمام شده تاریخی را نمی‌توان در تعیین مبلغی که دارایی‌های اهدایی به آن ثبت خواهند شد، مورداستفاده قرارداد در این‌گونه موارد، بهای تحمل شده توسط دریافت‌کننده (نظیر کارمزد حقوقی نقل‌وانتقال) احتمالاً در مقایسه باارزش منصفانه دارایی‌های اهدایی ناچیز خواهد بود و در نتیجه بهای تمام شده، برآورد معقولی از ارزش منصفانه دارایی‌های اهدایی نخواهد بود. ازاین‌رو دارایی‌های اهدایی باید به ارزش منصفانه در زمان اهدا که در صورت امکان از طریق مظنه قیمت بازار دارایی قابل‌تعیین خواهد بود، ثبت شود. اگر مظنه قیمت بازار موجود نباشد باید از مظنه قیمت بازار دارایی‌های مشابه و یا تکنیک‌های تعیین ارزش از قبیل ارزش فعلی جریان‌های نقدی برآوردی بهره گرفت. این روش عدول از اصل بهای تمام شده تلقی نمی‌شود؛ بلکه خاطرنشان می‌سازد بهای تمام شده تاریخی صرفاً زمانی که برآورد معقولی از ارزش منصفانه دارایی تحصیل شده در اختیار گذارد مورداستفاده قرار می‌گیرد. هنگامی که بهای تمام شده چنین هدفی را برآورده نمی‌سازد باید متوسل به رویکردی شد که نتایج واقعی‌تری در اختیار می‌گذارد.
هنگامی که دارایی به واحد تجاری اهدا می‌شود دو حالت وجود دارد:
- در مواردی که دارایی ثابت مشهود به طور غیرمشروط اهدا می‌شود. در این صورت دارایی به ارزش منصفانه اندازه‌گیری شده و به‌عنوان درآمد اهدایی در صورت سود و زیان دوره مالی گزارش می‌شود.
- در مواردی که دریافت دارایی موکول به ایفای تعهداتی از طرف دریافت‌کننده باشد در این صورت ارزش تعهدات مرتبط با کمک بلاعوض برآورد و در حسابی تحت عنوان تعهدات مرتبط با کمک بلاعوض (نوعی بدهی) ثبت می‌شود.
تعهدات مرتبط با کمک بلاعوض بر اساس مدت‌زمان ایفای تعهد یا بر مبنای عمر مفید دارایی اهداشده به‌حساب درآمد اهدایی منظور می‌شود. در مواردی که مدت‌زمان ایفای تعهد یا عمر مفید دارایی اهدا شده به‌وضوح قابل‌تعیین نباشد، کمک بلاعوض در دوره دریافت به‌عنوان درآمد شناسایی می‌شود.
شایان توجه است چنانچه اهداکننده دولت باشد، دریافت‌کننده دارایی اهدایی باید از نحوه حسابداری مندرج در متن قوانین مربوطه تبعیت نموده و دارایی اهدایی را مستقیماً در بخش حقوق صاحبان سهام تحت عناوینی نظیر سرمایه دولت یا دارایی اهدایی منعکس نماید.
مثال: شرکت کاوه ماشین‌آلاتی به ارزش منصفانه 1،000،000،000 ریال به شرکت خاور هدیه می کند. شرکت خاور نیز ارزش منصفانه ماشین آلات را هم به عنوان یک دارایی و هم به عنوان درآمد اهدایی ثبت خواهد کرد:
ماشین‌آلات 1،000،000،000
درآمد اهدایی ناشی از دریافت ماشین‌آلات 1،000،000،000
مثال: شرکت لیزان در تاریخ 01/01/1402 ساختمانی را در اطرف شهر تهران به شرکت تولیدی البرز اعطا نموده است. شرکت نیز در قبال دریافت ساختمان مذکور تعهدی نمود که ظرف مدت 5 سال آینده تعداد 300نفر (هر سال 60 نفر) از هنرجویان شرکت لیزان در این شرکت تحت آموزش قرار گیرند. ارزش منصفانه ساختمان مذکور در هنگام اعطای آن 800،000،000 بوده و هزینه کارآموزی هنرجویان حدودا 500،000،000 ریال برآورد می شود. عمر مفید باقی مانده ساختمان 10 سال می باشد.
مطلوب است: انجام ثبت‌های لازم در دفتر روزنامه شرکت البرز در سال 1402
01/01/1402 : ساختمان 800،000،000
تعهدات مرتبط با کمک بلاعوض 500،000،000
درآمد اهدایی 300،000،000
29/12/1402 هزینه استهلاک ساختمان 80،000،000 800،000،000/10
استهلاک انباشته ساختمان 8،000،000
29/12/1402 تعهدات مرتبط با کمک بلاعوض 100،000،000 500،000،000/5
درآمد اهدایی 100،000،000
باتوجه‌به آنچه از خاطرتان گذشت قاعده کلی برای شناسایی هدیه (کمک بلاعوض) به‌عنوان درآمد دوره یا بدهی این است که تعهدات مرتبط با این کمک‌ها تا پایان دوره موردنظر ایفا شده باشد یا به‌تدریج طی سنوات بعدی ایفا گردد. در مثال اول هدیه به‌عنوان درآمد و در حالت دوم به‌عنوان بدهی تلقی می‌گردد.
مثال: فرض کنید وزارت جهاد کشاورزی 5 قطعه زمین به ارزش منصفانه 3،000،000،000 ریال را به شرکت موکریان اهدا می کند. شرکت موکریان چنین ثبتی را در دفاتر ثبت می نماید:
زمین 3،000،000،000
سرمایه اهدایی 3،000،000،000
نکته: چون اهداکننده، دولت می‌باشد باید از حساب سرمایه اهدایی یا سرمایه دولت استفاده کرد.
استرداد دارایی اهدایی (کمک بلاعوض):
گاهی اوقات دریافت‌کننده دارایی اهدایی به دلیل عدم رعایت شرایط مقرر مجبور به استرداد دارایی می‌گردد. در خصوص کمک‌های دریافتی جهت تحصیل دارایی‌های غیرجاری که طبق رویه مندرج در قوانین آمره در بخش حقوق صاحبان سهام انعکاس یافته است، بازپرداخت آن نیز تابع نحوه عمل حسابداری مقرر در قوانین آمره خواهد بود:
- چنانچه استرداد کمک بلاعوض متضمن برگشت عین دارایی غیرجاری مرتبط با کمک باشد، ضمن حذف مبلغ دفتری دارایی بلندمدت و بدهی مربوط (کمک بلاعوض دولت) از حساب‌ها، هرگونه تفاوت موجود بین حساب‌های مزبور و نیز مبالغ اضافی احتمالی مورد مطالبه اعطاکننده در صورت سود و زیان شناسایی می‌گردد.
- هرگاه عین دارایی غیرجاری مرتبط با کمک بلاعوض توسط اعطاکننده مطالبه نگردد، بازپرداخت کمک تا میزان بدهی موجود (حصه تخصیص نیافته کمک بلاعوض) موجب حذف بدهی می‌گردد. هرگونه مازاد قابل‌پرداخت دراین‌رابطه، در صورت انطباق با معیارهای شناخت دارایی‌های ثابت مشهود، موجب افزایش در مبلغ ثبت شده دارایی مربوطه خواهد شد و در غیر این صورت فوراً به‌عنوان هزینه شناسایی می‌گردد. استهلاک انباشته اضافی که در صورت نبود کمک تا آن تاریخ محاسبه می‌شد، تعیین و فوراً به‌عنوان هزینه شناسایی می‌گردد.
مثال: اطلاعات زیر در ارتباط با ساختمانی که به‌عنوان کمک بلاعوض دریافت شده در پایان سال 1401 از دفاتر شرکت کوهسار استخراج شده است:
بهای تمام شده ساختمان = 1،000،000
استهلاک انباشته ساختمان 400،000
مانده تعهدات مرتبط با کمک بلاعوض = 500،000
به دلیل عدم رعایت شرایط اهدا، شرکت کوهسار ساختمان اهدایی را عودت داده و مبلغ 150،000 ریال نیز جریمه پرداخت می نماید.
مطلوب است: انجام ثبت لازم در شرکت کوهسار
استهلاک انباشته ساختمان 400،000
تعهدات مرتبط با کمک بلاعوض 500،000
زیان ناشی از استرداد دارایی اهدایی 250،000
ساختمان 1،000،000
بانک 150،0000
منابع مورداستفاده:
حسابداری میانه 1 ، جمشید اسکندری
حسابداری مالی، ایرج نوروش و همکاران