مجله لیزان
یوجی ایجیری کیست؟ بررسی زندگی، نظریه‌ها و خدمات او در حسابداری نوین
در تاریخ حسابداری، نام‌های بزرگی وجود دارند که هرکدام با ارائه نظریه‌ها و دیدگاه‌های جدید توانسته‌اند مسیر این علم را متحول کنند. یکی از برجسته‌ترین این افراد یوجی ایجیری (Yuji Ijiri) است؛ اندیشمندی ژاپنی–آمریکایی که با تحقیقات و نظریه‌های خود سهم بسزایی در پیشرفت تئوری‌های حسابداری داشته است. او با معرفی مفاهیمی مانند حسابداری سه‌بعدی (Triple-Entry Accounting)، حسابداری مسئولیت (Responsibility Accounting) و حسابداری شتاب (Momentum Accounting) توانست حسابداری را از قالب سنتی فراتر ببرد و به عنوان ابزاری علمی برای تحلیل تصمیم‌گیری‌های اقتصادی و اجتماعی معرفی کند.
در این مقاله از آکادمی لیزان به بررسی کامل زندگی، آثار، نظریه‌ها و خدمات علمی یوجی ایجیری می‌پردازدیم و نشان می‌دهیم که چرا او یکی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان حسابداری قرن بیستم به شمار می‌رود.
زندگی‌نامه یوجی ایجیری
یوجی ایجیری در سال ۱۹۳۵ در ژاپن به دنیا آمد. او تحصیلات خود را در ژاپن آغاز کرد و سپس برای ادامه تحصیل به ایالات متحده آمریکا رفت. علاقه‌مندی او به ریاضیات و منطق باعث شد که نگاه متفاوتی به حسابداری داشته باشد. ایجیری در مقطع دکتری حسابداری از دانشگاه کارنگی ملون (Carnegie Mellon University) فارغ‌التحصیل شد و سپس به عنوان استاد در همین دانشگاه به تدریس پرداخت.
او سال‌ها در حوزه نظریه‌های حسابداری، آموزش و تحقیق فعالیت کرد و مقالات و کتاب‌های متعددی منتشر نمود. یوجی ایجیری تا زمان درگذشت خود در سال ۲۰۱۷، یکی از چهره‌های شاخص دنیای حسابداری باقی ماند و میراثی ارزشمند برای پژوهشگران و دانشجویان این رشته بر جای گذاشت.
خدمات و دستاوردهای یوجی ایجیری در حسابداری
۱. نظریه حسابداری سه‌بعدی (Triple-Entry Accounting)
یکی از مهم‌ترین دستاوردهای ایجیری، توسعه مفهوم حسابداری سه‌بعدی بود. در سیستم حسابداری سنتی ما با دو طرف بدهکار و بستانکار مواجه هستیم. اما ایجیری معتقد بود که این سیستم نمی‌تواند به‌طور کامل پویایی‌های اقتصادی و جریان‌های واقعی کسب‌وکار را نشان دهد. او با معرفی حسابداری سه‌بعدی، بعد جدیدی به سیستم دوبل اضافه کرد که به تحلیل بهتر عملکرد و پایداری شرکت‌ها کمک می‌کند.
این نظریه بعدها الهام‌بخش بسیاری از تحقیقات شد و حتی در دنیای امروز، مفاهیمی مانند بلاکچین و سیستم‌های حسابداری دیجیتال نیز ریشه در همین نگاه سه‌بعدی دارند.
۲. حسابداری مسئولیت (Responsibility Accounting)
یوجی ایجیری یکی از نخستین کسانی بود که موضوع حسابداری مسئولیت را به صورت علمی مورد بررسی قرار داد. در این سیستم، سازمان‌ها به مراکز مسئولیت تقسیم می‌شوند و عملکرد هر بخش به‌طور مستقل سنجیده می‌شود. به بیان دیگر، ایجیری نشان داد که حسابداری تنها ابزاری برای ثبت تراکنش‌های مالی نیست، بلکه می‌تواند وسیله‌ای برای کنترل مدیریتی و پاسخگویی سازمانی نیز باشد.
این دیدگاه امروز در سیستم‌های مدیریت عملکرد و بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۳. حسابداری شتاب (Momentum Accounting)
ایجیری با الهام از علوم فیزیک، نظریه‌ای به نام حسابداری شتاب ارائه داد. در این نظریه، او بیان می‌کرد که حسابداری سنتی تنها وضعیت کنونی یک سازمان (مانند موجودی یا دارایی‌ها) را نشان می‌دهد، در حالی که برای تصمیم‌گیری بهتر باید سرعت تغییرات و شتاب آن‌ها نیز مورد توجه قرار گیرد.
به زبان ساده، حسابداری شتاب به ما امکان می‌دهد نه تنها ببینیم یک شرکت امروز در چه وضعیتی است، بلکه مسیر حرکت آن در آینده چگونه خواهد بود. این نظریه یکی از پیشگامان تلفیق علوم اجتماعی و ریاضیات در حسابداری محسوب می‌شود.
۴. توسعه دیدگاه نظری در حسابداری
ایجیری باور داشت که حسابداری تنها یک ابزار ثبت و گزارش نیست، بلکه یک زبان برای بیان واقعیت‌های اقتصادی است. او همواره در آثارش تلاش می‌کرد تا حسابداری را به عنوان یک علم مستقل با مبانی نظری و فلسفی مشخص معرفی کند. این نگاه باعث شد حسابداری از حالت صرفاً فنی خارج شده و به حوزه‌ای پژوهشی و نظری نیز تبدیل شود.
۵. کتاب‌ها و مقالات مهم یوجی ایجیری
یوجی ایجیری آثار متعددی در طول زندگی علمی خود منتشر کرد که هر کدام از آن‌ها نقش مهمی در توسعه حسابداری ایفا کردند. برخی از مهم‌ترین آثار او عبارتند از:
-
Theory of Accounting Measurement (1975): یکی از مهم‌ترین کتاب‌های او که در آن به بررسی مبانی نظری اندازه‌گیری در حسابداری پرداخته است.
-
Momentum Accounting and Triple-Entry Bookkeeping (1989): اثری که نظریه‌های سه‌بعدی و شتاب در حسابداری را به‌طور جامع مطرح می‌کند.
-
مقالات متعدد درباره حسابداری مسئولیت و نقش آن در مدیریت سازمان‌ها.
این آثار هنوز هم در دانشگاه‌های معتبر جهان تدریس می‌شوند و الهام‌بخش بسیاری از پژوهشگران هستند.
۶. تأثیر ایجیری بر آموزش حسابداری
ایجیری نه تنها یک نظریه‌پرداز بود، بلکه به عنوان یک معلم برجسته نیز شناخته می‌شد. او سال‌ها در دانشگاه کارنگی ملون تدریس کرد و شاگردان زیادی تربیت نمود. بسیاری از این دانشجویان بعدها خود به پژوهشگران برجسته‌ای تبدیل شدند.
او معتقد بود آموزش حسابداری باید فراتر از یادگیری تکنیک‌ها باشد و دانشجویان باید نگاه تحلیلی و انتقادی نسبت به این رشته پیدا کنند. این رویکرد باعث شد سیستم‌های آموزشی حسابداری در جهان تغییر کند و تأکید بیشتری بر جنبه‌های نظری و تحلیلی داشته باشد.
۷. جوایز و افتخارات
به دلیل خدمات گسترده‌اش در حسابداری، یوجی ایجیری جوایز متعددی از انجمن‌های حرفه‌ای و دانشگاهی دریافت کرد. او همواره به عنوان یکی از پیشگامان نوآوری در حسابداری شناخته می‌شود.
مقایسه دیدگاه‌های یوجی ایجیری با سایر نظریه‌پردازان
یوجی ایجیری را می‌توان در کنار افرادی مانند ریچارد متزگر، ریچارد متیوز، چمبرز و استرلینگ قرار داد. تفاوت او با بسیاری از نظریه‌پردازان این بود که به جای تأکید صرف بر گزارشگری مالی، به دنبال ایجاد چارچوب‌های مفهومی جدید برای درک بهتر پویایی‌های اقتصادی بود.
در حالی که بسیاری از نظریه‌پردازان به دنبال بهبود سیستم حسابداری دوطرفه بودند، ایجیری با جسارت، یک گام فراتر رفت و سیستم سه‌بعدی را پیشنهاد داد. این نوآوری او را در تاریخ حسابداری منحصر به فرد کرده است.
تأثیر یوجی ایجیری بر حسابداری نوین
خدمات ایجیری نه تنها در سطح تئوری باقی نماند، بلکه در عمل نیز الهام‌بخش تغییرات زیادی شد. امروزه بسیاری از مفاهیم او در زمینه سیستم‌های مدیریت عملکرد، حسابداری دیجیتال، تحلیل داده‌ها و حتی فناوری بلاکچین دیده می‌شود.
به جرأت می‌توان گفت که اگرچه بسیاری از ایده‌های ایجیری هنوز به صورت کامل عملی نشده‌اند، اما بذرهایی بودند که زمینه‌ساز تحول حسابداری در قرن ۲۱ شدند.
کلام آخر
یوجی ایجیری یکی از بزرگ‌ترین نظریه‌پردازان تاریخ حسابداری است که با دیدگاهی نوآورانه توانست مرزهای سنتی این رشته را گسترش دهد. نظریه‌های او مانند حسابداری سه‌بعدی، حسابداری مسئولیت و حسابداری شتاب هنوز هم الهام‌بخش محققان و دانشجویان هستند.
او حسابداری را نه صرفاً یک ابزار ثبت معاملات، بلکه زبانی برای بیان واقعیت‌های اقتصادی و اجتماعی معرفی کرد. خدمات علمی و آموزشی او باعث شد نسل‌های زیادی از حسابداران با رویکردی تحلیلی‌تر و عمیق‌تر وارد این حوزه شوند.
به همین دلیل، مطالعه زندگی و اندیشه‌های یوجی ایجیری برای هر کسی که می‌خواهد درک عمیق‌تری از حسابداری داشته باشد، ضروری است.