معرفی کامل انواع شاخه‌های حسابداری برای دانشگاه و بازار کار

حسابداری جزء رشته‌هایی است که بسیار متنوع و پرطرفدار بوده و شاخه‌های فراوانی دارد. علاقه‌مندان به رشته حسابداری لازم است نسبت به انواع شاخه‌های حسابداری اطلاعات داشته باشند تا با آگاهی کامل به دانشگاه و بازار کار حسابداری ورود پیدا کنند. در این مقاله از آکادمی لیزان قصد داریم به بررسی شناخته ترین شاخه های آن بپردازیم.

تعریف حسابداری:

حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است که اطلاعات مربوط به رویدادهای مالی یک سازمان را جمع‌آوری، تجزیه‌وتحلیل، اندازه‌گیری، طبقه‌بندی، ثبت و تلخیص می‌کند و در نهایت این اطلاعات را در قالب گزارش‌هایی مختلف در اختیار استفاده‌کنندگان اطلاعات حسابداری (استفاده‌کنندگان درون‌سازمانی و برون‌سازمانی) قرار می‌دهد.

حسابداری را می‌توان این گونه نیز تعریف کرد: فرآیند شناسایی، اندازه‌گیری و مخابره اطلاعات اقتصادی که امکان انجام قضاوت‌ها و اتخاذ تصمیمات توسط استفاده‌کنندگان از این اطلاعات را فراهم آورد.

هم چنین حسابداری را می‌توان فعالیتی خدماتی معرفی کرد که اطلاعات مفیدی رای تصمیم‌گیری‌های اقتصادی فراهم می‌آورد؛ به بیانی ساده، حسابداری به‌عنوان یک جزء از محیط اقتصادی شناخته می‌شود که با محیط در تعامل است. سرمایه‌گذاران، اعتباردهندگان، دولت و مجامع حرفه‌ای نیز به‌عنوان اجزایی از این محیط تلقی می‌شوند که هم از حسابداری تأثیر می‌پذیرند و هم بر آن تأثیر می‌گذارند. حسابداران از طریق گزارشگری مالی با این محیط و عوامل آن ارتباط برقرار می‌کنند؛ برقراری این تعامل باعث خواهد شد تا پدیده‌های رفتاری، اجتماعی و البته اقتصادی حاصل آید که بدون نگرش تئوریک نمی‌توان آن را تشریح کرد.

برخلاف آنچه تاکنون در کلاس‌های زبان‌شناسی آموخته‌اید، حسابداری نیز می‌تواند یک‌زبان باشد از این نظر حسابداری را به‌عنوان یک‌زبان در نظر گرفته‌اند که مدیر از طریق آن می‌تواند با افراد برون‌سازمانی ارتباط برقرار کند و حجم عمده‌ای از رویدادهای مالی را به نحوی در قالب ارقام خلاصه کند که ارزیابی عملکرد شرکت از طریق آن تسهیل گردد. همچنین حسابداری زبانی است که بیانگر نحوه مصرف منابع تحت اختیار شرکت است. از طرفی حسابداری می‌تواند به طور صادقانه نشان دهد که چه رویدادهای مالی درگذشته به وقوع پیوسته است. در این نگرش حسابداری به‌عنوان یکی از ابزارهای انتقال اطلاعات در حوزه فعالیت‌های تجاری شناخته می‌شود. به‌عنوان یک‌زبان تجارت، حسابداری نیز همانند سایر زبان‌های مرسوم تجارت است. فعالیت‌های مختلف یک واحد تجاری به زبان حسابداری در صورت‌های مالی منعکس می‌شود، همانند بسیاری از اخبار که به زبان انگلیسی در روزنامه‌ها منتشر می‌شوند. برای شرح یک واقعه در حسابداری نه‌تنها ریسک سوءتفاهم در گفتار وجود دارد؛ بلکه با ریسک جریمه از بابت اتکا بر بیان دروغین وقایع نیز روبرو هستیم. فارغ از اینکه یک‌زبان، حسابداری باشد یا انگلیسی برای اینکه یک‌زبان کارکردی کارا داشته باشد قابل‌مقایسه بودن زبان گزارشگری مالی الزامی است همچنین برای اینکه یک‌زبان بتواند با شرایط وفق پذیرد باید از انعطاف لازم برخوردار باشد.

معرفی انواع شاخه‌های حسابداری:

• حسابداری مالی:

شاخه‌ای از حسابداری که اطلاعات و گزارش‌های موردنیاز استفاده‌کنندگان خارج از سازمان (برون‌سازمانی) را تهیه می‌کند، حسابداری مالی نامیده می‌شود باتوجه‌به آن که استفاده‌کنندگان خارج از سازمان، دسترسی لازم را به قسمت‌های مالی و حسابداری شرکت ندارند و از طرفی دیگر برای قابل‌استفاده بودن این گزارش‌ها، استفاده‌کنندگان می‌بایست بتوانند این گزارش‌ها را با گزارش‌های سایر سازمان‌ها مقایسه کنند؛ بنابراین گزارش سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف می‌بایست بر اساس اصول، قواعد و استانداردهای یکسان تهیه شود در این راستا در کشورهای مختلف، قانون‌گذاران جهت حمایت از استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی، قواعد و مقررات مشخصی در ارتباط با گزارشگری مالی وضع کرده‌اند که به آن استانداردهای حسابداری گفته می‌شود. تمامی شرکت‌ها در تهیه گزارش‌ها برای استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی، ملزم به رعایت استانداردهای حسابداری هستند تا گزارش‌هایی باکیفیت مناسب و دارای قابلیت مقایسه با سایر شرکت‌ها تهیه نمایند.

• حسابداری مدیریت

حسابداری مدیریت به عنوان یکی دیگر از انواع شاخه‌های حسابداری عبارت از حرفه‌ای است که شامل مشارکت در تصمیم‌سازی، برنامه‌ریزی و اجرای سیستم‌های مدیریت عملکرد و تخصصی‌کردن گزارشگری مالی و کنترل برای کمک به مدیریت در تدوین و تحقق اهداف استراتژیک (راهبردی) سازمانی می‌باشد.

حسابداری مدیریت را می‌توان این گونه نیز تعریف کرد: فرآیند شناسایی، اندازه‌گیری، تجزیه‌وتحلیل، تفسیر و گزارش اطلاعات در تعقیب اهداف سازمانی را حسابداری مدیریت می‌نامند. حسابداری مدیریت، بخش لاینفک فرآیند مدیریت است و حسابداران مدیریت، همکاران مهم و راهبردی تیم مدیریت سازمان به شمار می‌روند.

وظایف حسابداری مدیریت:

– برنامه‌ریزی: شامل تعیین اهداف بلندمدت و کوتاه‌مدت و تنظیم برنامه‌های راهبردی برای دستیابی به آنها می‌باشد.

– هدایت و رهبری: شامل ترکیب و به‌کارگیری منابع در اختیار برای تحقق برنامه‌های تدوین شده می‌باشد.

– کنترل: شامل ارزیابی عملکرد واحدها و کارکنان و مقایسه عملکرد واقعی با عملکرد برنامه‌ریزی‌شده جهت حصول اطمینان از تحقق اهداف و برنامه‌ها می‌باشد.

– تصمیم‌گیری: شامل انتخاب مناسب‌ترین راه‌حل از میان راه‌حل‌های شناسایی شده برای یک مساله می‌باشد و این وظیفه جزءلاینفک تمام وظایف مدیریت محسوب می‌شود.

تفاوت حسابداری مدیریت با حسابداری مالی:

• حسابداری بهایابی (صنعتی):

حسابداری صنعتی که حسابداری بهای تمام شده نیز نامیده می‌شود، بخشی از حسابداری است که وظیفه آن جمع‌آوری اطلاعات مربوط به عوامل بهای تمام شده و هم چنین محاسبه بهای تمام شده محصولات و خدمات و گزارش آن‌ها به حسابداری مالی و حسابداری مدیریت می‌باشد. برخلاف حسابداری مالی و حسابداری مدیریت، فعالیت‌های حسابداری صنعتی منجر به تهیه گزارش‌های اختصاصی نمی‌شود. این بخش از حسابداری تنها اطلاعات موردنیاز حسابداری مالی و حسابداری مدیریت (که در واقع مخاطبین حسابداری صنعتی هستند) را تأمین می‌کند. به‌طورکلی حسابداری صنعتی دارای سه وظیفه به شرح زیر می‌باشد:

• محاسبه بهای تمام شده کالاها و خدمات
• فراهم‌کردن اطلاعات لازم برای تصمیم‌گیری
• فراهم‌کردن اطلاعات لازم برای ارزیابی عملکرد

ارتباط حسابداری صنعتی با حسابداری مالی و حسابداری مدیریت:

نسبت به جایگاه حسابداری صنعتی و ارتباط آن با حسابداری مالی و حسابداری مدیریت، دیدگاه‌ها گوناگونی وجود دارد. برخی اعتقاد دارند که حسابداری صنعتی همان حسابداری مدیریت است و لذا هر دو اصطلاح حسابداری صنعتی و حسابداری مدیریت را مترادف با یکدیگر به کار می‌برند. عده‌ای نیز حسابداری صنعتی را حسابداری مدیریت بعلاوه آن بخش از حسابداری مالی می‌دانند که به محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته به‌منظور انعکاس در صورت سود و زیان و ارزشیابی موجودی‌های پایان دوره به‌منظور انعکاس در ترازنامه منتج می‌شود. برخی دیگر نیز بر این باورند که حسابداری صنعتی ترکیبی از حسابداری مالی و حسابداری مدیریت است. به اعتقاد این گروه، آن بخش از وظیفه حسابداری صنعتی که فراهم‌کردن اطلاعات برای تصمیم‌گیری‌ها و ارزیابی عملکرد می‌باشد اساساً جز حسابداری مدیریت و وظیفه دیگر آن، یعنی هزینه‌یابی اساساً جزء حسابداری مالی می‌باشد.

صرف‌نظر از وجود دیدگاه‌های گوناگون نسبت به ارتباط حسابداری صنعتی با حسابداری مالی و حسابداری مدیریت، واقعیت این است که حسابداری صنعتی بخشی از سیستم کلی اطلاعات حسابداری است که اطلاعات مرتبط با هزینه‌ها را برای استفاده در هر دو زمینه حسابداری مالی و حسابداری مدیریت، گردآوری، انباشت و ارائه می‌کند.

• حسابداری مالیاتی:

موضوع مالیات، از لحاظ سابقه تاریخی در اعصار مختلف جوامع بشری به روش‌های گوناگون رواج داشته است. در زندگی انسان‌های اولیه و گروه‌های اجتماعی کوچک‌تر، وضع مالیات به طور رسمی صورت نمی‌گرفت؛ اما افراد هر خانواده به‌جای پرداخت نقدی و یا غیرنقدی، به طور مستقیم در کارهای عمومی مشارکت می‌کردند

با گسترش زندگی شهرنشینی نیاز به مؤسسات عمومی مانند ارتش، دادگستری، پلیس و… افزایش یافت، لذا تکالیف شخصی و خانوادگی افراد از وظایف اجتماعی تفکیک و متمایز گردید و وظایف اجتماعی مانند قضاوت، حفظ انتظامات و امنیت به هیئت حاکمه یا دولت محول گردید؛ بنابراین باتوجه‌به سنگینی مسئولیت‌های دولت، افراد قسمتی از درآمد و دارایی خود را برای تأمین مخارج دولت می‌پردازند.

مالیات، منطقی‌ترین منبع تأمین اعتبار در بودجه کل کشور و مالیه عمومی اقتصاد سالم هر کشوری است که تشخیص صحیح و وصول دقیق آن از اشخاص حقیقی و حقوقی می‌تواند ضمن کاهش فاصله طبقاتی در کشور، سلامت اقتصادی جامعه را تضمین می‌کند و دولت را در کمک‌رسانی به نیازهای خدمات ضروری یاری نماید.

مالیات تعاریف مختلفی دارد که در اینجا به 3 تعریف اشاره خواهیم کرد:

مالیات، نوعی هزینه اجتماعی است که افراد جامعه به‌تناسب استفاده از این هزینه اجتماعی پرداخت آن را تقبل می‌نمایند

مالیات انتقال بخشی از درآمدهای جامعه به دولت و یا بخشی از سود فعالیت‌های اقتصادی است که نصیب دولت می‌شود، چون ابزار و امکانات دستیابی به این درآمدها و سودها را دولت فراهم ساخته است.

مالیات، مبلغی است که افراد و مؤسسات برای تأمین بخشی از هزینه‌ها و تحقق برخی از اهداف دولت می‌پردازند و معمولاً متناسب با میزان درآمد، هزینه و یا ثروت آن‌ها است.

باتوجه‌به تغییر و تحولات به وجود آمده در وضعیت مالیات کشورها، وجود قوانین و مقررات مختلف دررابطه‌با مالیات، وجود معافیت‌های متعدد در بخش‌های مختلف اقتصادی، وجود شاخه و یا رشته‌ای که به بررسی و محاسبه صحیح مالیات افراد و شرکت‌ها بپردازد، امری ضروری است؛ وظیفه‌ای که حسابداری مالیاتی در صدد پاسخ به آن می‌باشد.

• حسابرسی

حسابرسی فرآیندی است که با گردآوری و ارزیابی شواهد درباره اطلاعات، میزان مطابقت آن اطلاعات با معیارهای تعیین شده را مشخص و گزارش می‌کند. حسابرسی باید توسط فردی باصلاحیت و مستقل انجام شود.

تصمیم‌گیرندگان خواستار حسابرسی صورت‌های مالی هستند؛ زیرا حسابرسی، ارزش‌افزوده دارد: حسابرسی خطر اطلاعات را کاهش می‌دهد (احتمال اینکه اطلاعات صورت‌های مالی حاوی تحریف بااهمیت باشد را کم می‌کند)، در نتیجه هزینه سرمایه شرکت نیز کاهش می‌یابد (موجب کاهش هزینه جذب سرمایه و منابع مالی برای شرکت می‌شود) باوجوداینکه رابطه بین حسابرسی صورت‌های مالی کاهش خطر اطلاعات و کاهش هزینه سرمایه شرکت برای جامعه مالی و اندیشمندان حسابداری روشن است بروز برخی رویدادها شبهه‌هایی درباره اهمیت حسابرسی ایجاد کرده است برای مثال طی سال‌های اخیر این سؤال مطرح بود که چرا حسابرسان نتوانستند مانع بروز تقلب‌های بزرگ در شرکت‌هایی مانند، انرون ورلد کام و… شوند هر چند برخی تقلب‌ها، نظیر تقلب در ورلد کام سرانجام توسط حسابرسان کشف و افشا شد؛ اما در مواردی نیز حسابرس شرکت از اعمال خلاف مدیران آگاهی داشته؛ اما به دلیل منافع شخص از افشای تقلب خودداری کرده است مشهورترین نمونه همدستی حسابرسان با شرکت‌های متقلب ماجرای تقلب در شرکت انرون و سکوت مؤسسه حسابرسی آرتور اندرسن است.

چنین رویدادهایی موجب شده است که حرفه حسابرسی هر روز قاعده‌مندتر و منضبط‌تر عمل نماید. مجموعه استانداردهای حسابرسی و آیین رفتار حرفه‌ای بخشی از سازوکارهایی است که حرفه حسابرسی بدین منظور بکار می‌گیرد.

تفاوت حسابداری و حسابرسی

بسیاری از استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی و مردم عادی در تمایز حسابرسی و حسابداری دچار اشتباه می‌شوند. این سردرگمی از آنجا ناشی می‌شود که حسابرسی اغلب در ارتباط با اطلاعات حسابداری انجام می‌گیرد و بسیاری از حسابرسان در زمینه حسابداری نیز متخصص هستند. عنوان “حسابدار رسمی” برای برخی حسابرسان نیز بر این ابهام و سردرگمی می‌افزاید.

یکی از تعاریف ارائه شده برای حسابداری، شناسایی، ثبت، طبقه‌بندی، تلخیص، تجزیه‌وتحلیل و تفسیر رویدادهای اقتصادی به شیوه‌ای منطقی و باهدف ارائه اطلاعات مالی برای تصمیم‌گیری است. حسابداران باید شناخت و درک کاملی از اصول و قواعد تهیه اطلاعات حسابداری داشته باشند تا بتوانند اطلاعات مربوطی ارائه کنند. علاوه بر این، حسابداران باید سیستمی ایجاد کنند که اطمینان دهد رویدادهای اقتصادی واحد تجاری به نحو صحیح، به‌موقع و به مبلغی منطقی ثبت می‌شود.

هنگام حسابرسی اطلاعات حسابداری، حسابرسان می‌خواهند تعیین کنند که آیا اطلاعات ثبت شده، رویدادهای اقتصادی رخ‌داده طی دوره حسابداری را به طور مناسب منعکس می‌کند یا خیر.

ازآنجاکه معیار ارزیابی مناسب‌بودن ثبت اطلاعات حسابداری، استانداردهای حسابداری است؛ لذا حسابرسان باید شناخت کاملی از این استانداردها داشته باشند. حسابرسان باید علاوه بر آگاهی از حسابداری، در گردآوری و تفسیر شواهد حسابرسی نیز تخصص داشته باشند این تخصص موجب تمایز حسابرسان از حسابداران می‌شود. تعیین روش‌های حسابرسی مناسب، تصمیم‌گیری درباره تعداد و انواع اقلام موردنیاز برای آزمون و ارزیابی نتایج توسط حسابرسان انجام می‌گیرد. به عبارتی دیگر پایان کار حسابداری، شروع کار حسابرسی می‌باشد.

حسابرسی شاخه‌های متعددی دارد که به تعریف برخی از آن‌ها می‌پردازیم:

• حسابرسی صورت‌های مالی: اظهارنظر درباره اینکه صورت‌های مالی از تمامی جنبه‌های بااهمیت مطابق با استانداردهای حسابداری تهیه شده است یا خیر.
• حسابرسی رعایت: بررسی رعایت قوانین و مقررات مختلف در شرکت‌ها.
• حسابرسی عملیاتی: بررسی کارایی، اثربخشی و صرفه اقتصادی فرایندهای مختلف در شرکت.

• حسابداری دولتی

حسابداری دولتی یکی دیگر از انواع شاخه‌های حسابداری است. حسابداری و گزارشگری مالی دولتی، نظامی است که اطلاعات مالی مربوط به فعالیت‌های دولت و واحدهای تابعه را به نحوی جمع‌آوری، طبقه‌بندی، تلخیص و گزارش می‌نماید که از یک سو دولت و مقامات منتخب مردم را در ادای مسئولیت پاسخگویی و تصمیم‌گیری صحیح مالی و کنترل برنامه‌های مصوب یاری داده و از سوی دیگر زمینه را برای قضاوت آگاهانه مردم نسبت به عملکرد دولت و ارزیابی مسئولیت پاسخگویی فراهم نماید.

مسئولیت پاسخگویی عمومی، سنگ بنای نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولت است. یک نظام حسابداری و گزارشگری مالی دولتی مبتنی بر مسئولیت پاسخگویی، نظامی است دوسویه که هم مقامات منتخب مردم را در ادای مسئولیت پاسخگویی در مورد مصرف منابع و وضعیت مالی دولت یاری می‌دهد و هم شهروندان یک کشور را به‌عنوان صاحبان حق، در جریان عملکرد دولت قرار می‌دهد تا ضمن ارزیابی، تصمیم‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی اتخاذ نمایند. باتوجه‌به هدف‌های حسابداری و گزارشگری مالی دولتی، نتیجه می‌گیریم که حسابداری و گزارشگری مالی یک فعالیت اجتماعی است؛ زیرا در تحقق حقوق شهروندان دایر بر دانستن حقایق درباره تصمیماتی که مقامات منتخب از جانب آنان اتخاذ نموده‌اند، نقش اساسی ایفا می‌نمایند.

سخن پایانی

در این مقاله به بررسی انواع شاخه‌های حسابداری پرداختیم که برای دانشجویان و افرادی که قصد ورود به بازار کار را دارند، آشنایی با انواع شاخه‌های حسابداری ضروری است. امیدواریم با آگاهی کامل، شاخه موردعلاقه خود را انتخاب کنید و بتوانید در این مسیر پله‌های ترقی را طی کنید. شما همراهان عزیز آکادمی لیزان می‌توانید پیج ما را در اینستاگرام نیز دنبال کنید.