مجله لیزان
صفر تا صد مبناهای حسابداری + فیلم آموزشی
در این مقاله از آکادمی لیزان، مبناهای مختلف حسابداری که در حسابداری بخش دولتی (عمومی) کشورهای مختلف، بسته به شرایط آنها ممکن است مورداستفاده قرار گیرد، بررسی خواهیم کرد. به‌عنوان یک نکته در نظر داشته باشید که برای حسابداری بخش خصوصی تنها از مبنای تعهدی کامل استفاده می‌شود.
مبنای حسابداری یعنی این که درآمدها و هزینه را در چه زمانی شناسایی و در دفاتر حسابداری ثبت نماییم. ازنقطه‌نظر حسابداری زمان ثبت درآمدها و هزینه‌ها از اهمیت قابل‌ملاحظه‌ای برخوردار است و می‌تواند در سیستم حسابداری مؤثر واقع شود و تغییراتی در آن به وجود آورد. به طور خلاصه مبنای حسابداری یعنی انتخاب زمان شناسایی و ثبت درآمدها و هزینه‌ها در دفاتر حسابداری. به بیانی ساده‌تر مبنای حسابداری یعنی این که یکی از روش‌های زیر را برای شناسایی و ثبت درآمد و هزینه انتخاب نموده و بر اساس آن اقدام نماییم.
الف- روش شناسایی و ثبت درآمد و هزینه در زمان وصول وجه درآمد و یا پرداخت وجه هزینه
ب- روش شناسایی و ثبت هزینه و درآمد در زمان تحمل هزینه و یا تحقق یا تحصیل درآمد، صرف‌نظر از زمان پرداخت وجه هزینه و یا دریافت وجه درآمد.
ج- روش شناسایی و ثبت درآمد در هنگام وصول وجه بدون توجه به زمان تحصیل یا تحقق درآمد و شناسایی و ثبت هزینه در موقع تحمل یا ایجاد هزینه بدون توجه به زمان پرداخت وجه هزینه.
انتخاب هر یک از روش‌های شناسایی و ثبت درآمد و هزینه نوعی مبنای حسابداری محسوب می‌شود که حسب مورد در حسابداری مؤسسات بازرگانی و مؤسسات غیرانتفاعی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
مبنای نقدی:
حسابداری نقدی یک سیستم حسابداری است که اساس آن بر دریافت یا پرداخت وجه نقد استوار است به‌عبارت‌دیگر در سیستم حسابداری نقدی هرگونه تغییر در وضعیت مالی مؤسسه مستلزم مبادله وجه نقد است. همان‌طور که گفتیم مبنای حسابداری زمان شناسایی و ثبت درآمد و هزینه را در دفاتر حسابداری تعیین می‌کند. باتوجه‌به تعریف مبنای حسابداری می‌توان بگوییم در سیستم حسابداری نقدی، درآمدها در زمانی شناسایی و در دفاتر ثبت می‌شوند که وجه نقد آنها دریافت شود و هزینه‌ها در زمانی شناسایی و در دفاتر ثبت می‌شوند که وجه آنها به‌صورت نقد پرداخت گردد.
مبنای تعهدی کامل:
در مبنای تعهدی کامل، درآمدها در زمانی که تحصیل می‌شوند و یا تحقق می‌یابند مورد شناسایی قرار گرفته و در دفاتر حسابداری منعکس می‌گردند. در این مبنا زمان تحصیل و یا تحقق درآمد هنگامی است که درآمد به‌صورت قطعی تشخیص می‌شود و یا بر اثر ارائه خدمات حاصل می‌گردد، لذا زمان وصول وجه در این روش موردتوجه قرار نمی‌گیرد؛ بلکه زمان تحقق درآمد در شناسایی و ثبت درآمد اهمیت دارد.
در حسابداری تعهدی مبنای شناسایی و ثبت هزینه‌ها زمان ایجاد یا تحمل هزینه‌هاست. به بیانی دیگر زمانی که کالایی تحویل می‌گردد و یا خدمتی انجام می‌شود، برای مؤسسه معادل بهای تمام شده کالای تحویلی و یا خدمت انجام‌یافته، بدهی قابل‌پرداخت ایجاد می‌شود. در حسابداری تعهدی برای ثبت این واقعه مالی بایستی بهای تمام شده کالا یا خدمت را ازیک‌طرف به بدهکار حساب هزینه و از طرف دیگر همان مبلغ را به بستانکار حساب اسناد هزینه پرداختنی که یک حساب بدهی است منظور نماییم. بدیهی است بدهی ایجاد شده ناشی از تحویل کالا یا انجام خدمات زمانی از دفاتر حسابداری حذف می‌شود که وجه آن پرداخت گردد.
مبنای نیمه تعهدی:
مبنای نیمه تعهدی به یک سیستم حسابداری می‌گویند که در آن هزینه‌ها بر مبنای تعهدی و در آمدها با مبنای نقدی شناسائی و در دفاتر ثبت می‌شوند. درواقع مبنای نیمه تعهدی ترکیبی از دو مبنای تعهدی و نقدی است مبنای نیمه تعهدی به لحاظ سهولت و قابلیت اجرا مورد پذیرش تعدادی از کشورها قرار گرفته است. به‌عبارت‌دیگر چون در ثبت و شناسائی هزینه‌ها امکان استفاده از مبنای تعهدی وجود دارد، بنابراین هزینه‌ها به‌محض اینکه ایجاد می‌شوند بدون توجه به زمان پرداخت وجه آنها، در دفاتر ثبت می‌شوند. با این ترتیب یکی از محاسن مبنای تعهدی که همانا انعکاس واقعی هزینه‌های یک دوره مالی است در این سیستم مورداستفاده قرار می‌گیرد. همان‌طور که قبلاً نیز توضیح داده شده امکان استفاده از مبنای تعهدی برای ثبت کلیه درآمدهای یک سازمان دولتی و یا به‌طورکلی یک دولت امکان‌پذیر نیست. چون بعضی از درآمدها بنا به ماهیتی که دارند قبل از وصول قابل‌اندازه‌گیری و شناسائی نمی‌باشند؛ بنابراین نمی‌توانیم در ثبت این قبیل درآمدها از مبنای تعهدی استفاده نماییم. اگر بخواهیم در ثبت درآمدها از مبنای تعهدی استفاده کنیم و درآمدها را به‌محض تحصیل یا تحقق در دفاتر ثبت نماییم به‌اندازه گیری دقیق میزان درآمد در مقطع زمانی ثبت آن نیازمندیم. حال اگر برخی از درآمدها ویژگی‌هایی داشته باشد که میزان دقیق آنها فقط در زمانی که وجه آنها وصول می‌شود مشخص گردد در ثبت این قبیل درآمدها فقط از مبنای نقدی استفاده می‌کنیم. به عبارت ساده‌تر ثبت و شناسائی برخی درآمدهای دولت در زمان تحصیل یا تحقق آنها کار ساده‌ای نیست و در مورد برخی درآمدها نیز اصولاً امکان‌پذیر نمی‌باشد. علت دشواری استفاده از مبنای تعهدی در ثبت درآمدها عمدتاً ناشی از دو عامل زیر است:
- عدم امکان اندازه‌گیری دقیق میزان درآمد
- عدم‌اطمینان از وصول درآمد در کوتاه‌مدت
مبنای تعهدی تعدیل شده:
مبنای تعهدی تعدیل شده یک روش حسابداری است که در آن هزینه‌ها در هنگام ایجاد یا تحمل، شناسایی و در دفاتر ثبت می‌شوند، به همان ترتیبی که در مبنای تعهدی کامل و مبنای نیمه تعهدی عمل می‌شود، لیکن درآمدها در این مبنا برحسب طبع و ماهیت آنها به دودسته تقسیم می‌شود. یک دسته درآمدهایی هستند که قابل‌اندازه‌گیری بوده و درعین‌حال در دسترس می‌باشند، لذا در زمان کوتاهی پس از تشخیص قابل‌وصول خواهد بود. این قبیل درآمدها با استفاده از حسابداری تعهدی شناسایی و در دفاتر ثبت می‌شوند. دسته‌ای دیگر از درآمدها فاقد ویژگی‌های فوق بوده؛ لذا اندازه‌گیری و تشخیص آنها مشکل و عملاً غیرممکن می‌باشد و یا وصول آنها پس از تشخیص در طول دوره مالی یا مدت کوتاهی بعد از دوره مالی امکان‌پذیر نمی‌باشد. این قبیل درآمدها با استفاده از حسابداری نقدی شناسایی و در دفاتر ثبت می‌گردند.
به بیان ساده‌تر در حسابداری تعهدی تعدیل شده که مناسب‌ترین مبنا در حسابداری فعالیت‌های غیربازرگانی در سازمان‌های دولتی و غیرانتفاعی است، هزینه‌ها منحصراً در مبنای تعهدی (زمان ایجاد یا تحمل) شناسایی و در دفاتر منعکس می‌شوند درحالی‌که برخی از درآمدها با مبنای تعهدی (هنگام تحصیل یا تحقق درآمد) شناسایی و ثبت می‌گردند و برخی از درآمدها با مبنای نقدی (هنگام وصول وجه درآمد) شناسایی و ثبت می‌شوند.
مبنای نقدی تعدیل شده:
مبنای نقدی تعدیل شده یک روش حسابداری است که به روش حسابداری نقدی شباهت زیادی دارد. تفاوت مبنای نقدی کامل با مبنای نقدی تعدیل شده منحصراً در نحوه شناسایی و ثبت هزینه‌هاست. درآمدها هم در مبنای نقدی کامل و هم در مبنای نقدی تعدیل شده فقط در زمان وصول وجه شناسایی و در دفاتر ثبت می‌شوند؛ لذا این دو مبنا در مورد درآمدها مشابه هم عمل می‌کنند و تفاوتی با هم ندارند.
شرط لازم و کافی برای شناسایی و ثبت هزینه در مبنای نقدی کامل، منحصراً پرداخت است، لذا پرداخت وجه شرط اصلی ثبت هزینه است و این موضوع موجب اشکالاتی در شناسایی دقیق هزینه و تفکیک آن از سایر پرداخت‌ها می‌شود؛ زیرا هر پرداختی لزوماً هزینه نیست. به‌عنوان‌مثال در قانون محاسبات عمومی کشور چهار نوع پرداخت شامل هزینه، پیش‌پرداخت، علی‌الحساب و تنخواه‌گردان پرداخت تعریف شده است. در هر یک از تعاریف، مشخصاتی ارائه گردیده که آنها را از هم متمایز می‌کند. با این ترتیب در نظام مالی ایران که پرداخت‌ها را از همدیگر تفکیک نموده است استفاده از مبنای حسابداری نقدی کامل در مورد هزینه‌ها کاربرد قانونی ندارد به همین دلیل مبنای نقدی مختصری اصلاح شده و متناسب با تعریف قانونی هزینه به کار گرفته شده است. در واقع در حسابداری پرداخت‌ها روشی به‌کارگرفته‌شده است که انواع پرداخت‌ها را از همدیگر تفکیک می‌نماید و هزینه که یک پرداخت قطعی است و در قبال تحویل کالا یا انجام خدمت پرداخت می‌شود از سایر پرداخت‌ها نظیر پیش‌پرداخت، علی‌الحساب و تنخواه‌گردان پرداخت که از پرداخت‌های غیرقطعی است و مادام که کالا یا خدمات آنها تحویل نگردیده است از اقلام دارایی محسوب می‌شوند، به نحو قابل‌ملاحظه‌ای متمایز شده است
منابع مورداستفاده:
حسابداری و کنترل‌های مالی دولتی، جعفر باباجانی
برای تهیه دوره کامل مبانی حسابداری بخش عمومی (حسابداری دولتی) روی عکس زیر کلیک کنید
