مجله لیزان
انواع پرداخت‌ها در حسابداری دولتی
در این مقاله از آکادمی لیزان انواع پرداخت‌ها در حسابداری دولتی ایران (حسابداری بخش عمومی) را که مبنای آن قانون محاسبات عمومی است توضیح خواهیم داد به‌نحوی‌که بتوانید در بخش عمومی آنها را درک کرده و تفاوت بین آنها را به‌راحتی تشخیص دهید.
الزام به رعایت قوانین و مقررات در حسابداری دولتی
سیستم حسابداری بخش عمومی هر کشوری می‌بایست سازوکاری را فراهم کند که علاوه بر رعایت استانداردهای حسابداری، گزارش‌هایی منطبق بر قوانین و مقررات حاکم بر بخش دولتی را تهیه و ارائه نماید. یکی از مهم‌ترین قوانین و مقررات حاکم بر حسابداری بخش دولتی، قانون محاسبات عمومی است که تعاریف تعهد، هزینه، تنخواه‌گردان پرداخت، پیش‌پرداخت و علی‌الحساب به ترتیب در مواد 19، 23، 27، 28 و 29 قانون محاسبات عمومی کشور آورده شده است. برای آشنایی با انواع پرداخت ها ابتدا لازم است با مفهوم تعهد آشنا شویم.
تعهد
بر اساس ماده 19 قانون محاسبات عمومی کشور:
تعهد عبارت است از ایجاد دین (بدهی) بر ذمه (عهده) دولت ناشی از:
الف- تحویل کالا و یا انجام‌دادن خدمت
ب- اجرای قراردادهایی که با رعایت مقررات منعقد شده باشد
ج- احکام صادره از مراجع قانونی و ذی‌صلاح
د- پیوستن به قراردادهای بین‌المللی و عضویت در سازمان‌ها و یا مجامع بین‌المللی با اجازه قانون.
پس به طور خلاصه، تعهد یعنی اینکه در نتیجه دریافت کالا و یا خدمت، انجام قرارداد، رأی دادگاه‌ها و یا تعهدات بین‌المللی یک بدهی برای دستگاه اجرایی و یا دولت به وجود بیاید. چرا تعهد را توضیح دادیم؟! چون پرداخت‌های بخش عمومی بر اساس آن تعریف شده است.
هزینه
بر اساس ماده 23 قانون محاسبات عمومی کشور:
هزینه عبارت از پرداخت‌هایی است که به طور قطعی به ذی‌نفع در قبال تعهد و یا تحت عنوان کمک یا عناوین مشابه با رعایت قوانین و مقررات صورت می‌گیرد.
دقت در مفاد قانون فوق مشخص می‌سازد برای‌آنکه هزینه در بخش عمومی یا دولتی شناسایی شود می‌بایست:
الف- حتماً پرداخت انجام شده باشد؛ در نتیجه دریافت کالا و خدمات به‌تنهایی باعث شناسایی هزینه نمی‌شود.
ب- پرداخت در قبال تعهد و یا کمک باشد؛ در نتیجه درصورتی‌که قبل از تعهد مبالغی پرداخت شود این پرداخت‌ها هزینه نیست
ج- پرداخت به‌صورت قطعی باشد؛ یعنی با طرف حساب، تصفیه‌حساب کامل صورت بگیرد پس پرداخت‌های قبل از تصفیه‌حساب کامل (حتی بعد از تعهد)، هزینه تلقی نمی‌شود.
بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت برای شناسایی هزینه باید تعهد ایجاد شده باشد (کالا و خدمات دریافت شده باشد)، پول را پرداخت کرده باشیم و در حالت کلی این پرداخت قطعی باشد (تصفیه‌حساب کرده باشیم).
تنخواه‌گردان پرداخت
بر اساس ماده 27 قانون محاسبات عمومی کشور:
تنخواه‌گردان پرداخت عبارت است از وجهی که از محل تنخواه‌گردان حسابداری از طرق ذیحساب با تأیید وزیر یا رئیس مؤسسه یا مقامات مجاز از طرف آنها برای انجام برخی هزینه‌ها در اختیار واحدها و یا مأمورین قرار می‌گیرد تا به‌تدریج که هزینه‌ها انجام می‌شود اسناد هزینه تحویل و مجدداً وجه دریافت دارند.
پس به طور خلاصه مبالغی که به کارپرداز و یا مأمور خرید دستگاه اجرایی داده می‌شود که هزینه‌ها و یا سایر پرداخت‌ها را انجام دهد تنخواه‌گردان نامیده می‌شود.
پیش‌پرداخت
بر اساس ماده 28 قانون محاسبات عمومی کشور:
پیش‌پرداخت عبارت است از پرداختی که از محل اعتبارات مربوطه بر اساس احکام و قراردادها طبق مقررات پیش از انجام تعهد صورت می‌گیرد.
بنابراین، درصورتی‌که قبل از دریافت کالا و خدمات مبلغی را به‌طرف مقابل پرداخت نماییم پیش‌پرداخت انجام داده‌ایم
علی‌الحساب
بر اساس ماده 29 قانون محاسبات عمومی کشور:
علی‌الحساب عبارت است از پرداختی که به‌منظور ادای قسمتی از تعهد با رعایت قوانین و مقررات صورت می‌گیرد.
پس بر اساس بند فوق درصورتی‌که تعهد اتفاق افتاده باشد و تنها قسمتی از آن بدهی پرداخت گردد به آن پرداخت علی‌الحساب می‌گویند.
مقایسه انواع پرداخت‌ها
برای یادگیری راحت‌تر می‌توان پرداخت‌ها را به دودسته کلی تقسیم کنیم.
دسته اول- پرداخت‌های قبل از انجام تعهد که شامل پیش‌پرداخت و تنخواه‌گردان پرداخت است:
پیش‌پرداخت:اگر قبل از ایجاد بدهی و دریافت کالا و خدمات، مبالغی پرداخت شود پیش‌پرداخت نامیده می‌شود.
تنخواه‌گردان پرداخت: درصورتی‌که (قبل از انجام تعهد) مبالغی به کارپرداز و یا مسئول خرید پرداخت گردد تنخواه‌گردان پرداخت نامیده می‌شود.
دسته دوم- پرداخت‌های بعد از انجام تعهد که شامل هزینه و علی‌الحساب است:
هزینه: بعد از تعهد مبالغی که به‌صورت قطعی به‌طرف حساب پرداخت می‌گردد هزینه نام دارد.
علی‌الحساب: بعد از ایجاد تعهد و یا بدهی تنها قسمتی از آن (به‌صورت غیرقطعی) پرداخت شود علی‌الحساب انجام داده ایم.
سخن پایانی
در این مقاله به بررسی کامل انواع پرداخت‌ها در حسابداری بخش عمومی ایران مطابق با قانون محاسبات عمومی کشور پرداخته شد؛ این تعاریف می‌بایست در ثبت‌های بودجه‌ای دستگاه‌های اجرایی مبنا قرار داده شود؛ اما دقت کنید که تعریف هزینه از دیدگاه استانداردهای حسابداری بخش عمومی ایران متفاوت با تعریف فوق بوده و تعاریف قانون محاسبات عمومی مبنای ثبت‌های حسابداری مالی نخواهد بود.
تمامی موارد فوق همراه با ثبت‌های حسابداری مالی، ثبت‌های حسابداری بودجه‌ای دستگاه‌های اجرایی و سایر سرفصل‌های حسابداری بخش عمومی به‌صورت کامل در دوره آموزش مبانی حسابداری بخش عمومی توضیح داده شده است که برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به لینک زیر مراجعه فرمایید:
