آشنایی با انواع شرکت‌های تجاری مطابق قانون تجارت

شرکت‌های تجاری از نظر اقتصادی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند و باوجود آن که تعداد آن‌ها به‌مراتب کمتر از مؤسسات تک مالکی است؛ ولی بخش قابل‌توجهی از فعالیت‌های اقتصادی را برعهده دارند. تشکیل و سازمان‌دهی شرکت‌های تجاری دارای مزایایی است که فعالیت‌های انفرادی، آن‌ها را دربر ندارند. در این مقاله از آکادمی لیزان به تشریح مزایای شرکت‌های تجاری و آشنایی با انواع شرکت‌های تجاری مطابق قانون تجارت خواهیم پرداخت.

تعریف شرکت تجاری:

تعاریف مختلفی از شرکت تجاری ارائه گردیده است که در اینجا به تعدادی از این تعاریف اشاره خواهیم نمود

• شرکت تجاری قراردادی است که به‌موجب آن دو یا چند نفر توافق می‌کنند سرمایه مستقلی را که از جمع آورده‌های آن‌ها تشکیل می‌شود، ایجاد کنند و به موسسه‌ای که برای انجام مقصود خاصی تشکیل می‌گردد، اختصاص دهند و در منافع و زیان‌های احتمالی حاصل از به‌کارگیری سرمایه سهیم شوند.

 

• شرکت تجاری عبارت است از سازمانی که بین دو یا چند نفر تشکیل می‌شود که در آن هر یک سهمی به‌صورت نقد، جنس یا کار خود را در بین می‌گذارند تا مبادرت به عملیات تجاری نموده و منافع و زیان‌های حاصله را بین خود تقسیم کنند.

 

• شرکت تجاری عبارت است از اجتماع دو یا گروهی از افراد که هر یک امکاناتی را اعم از وجه نقد یا وسایل یا ماشین‌آلات و زمین و ساختمان و غیره با خود آورده و به‌منظور کسب سود فعالیت مشترکی را انجام می‌دهند و منافع را به نسبت‌های معین تقسیم می‌کنند.

 

شرکت های تجاری در ایران:

اولین قانون تجارت که در آن در مورد شرکت‌های تجاری صحبت گردیده، قانون سال 1303 می باشد. سپس در سال 1304 قوانین تجاری خاصی به تصویب رسید که در آن ها وضعیت شرکت های تجاری (سهامی، تضامنی، مختلط و تعاونی) به اختصار بیان شده است. قانون ثبت شرکت ها در 11 خرداد سال 1310 به تصویب رسید که هدف آن وضع مقرراتی برای ثبت شرکت های موجود و تطبیق آن ها با مقررات قانون تجارت بود. اما قانونی که برای اولین بار راجع به شرکت های تجاری وضع شد، قانون تجارت مصوب 13 اردیبهشت 1311 است.

 

مزایای شرکت‌های تجاری:

1. تجمع و به‌کارگیری سرمایه‌های کوچک و پراکنده که به‌تنهایی قادر به فعالیت عمده تجاری نیستند.
2. تجمع تخصص‌های مختلف جهت دستیابی به اهداف مشترک
3. توسعه و تحکیم مشارکت و همکاری در بین مردم
4. ایجاد رقابت میان بخش‌های مختلف اقتصادی و در نتیجه رونق فعالیت‌های اقتصادی
5. افزایش تولید و برآورده نمودن نیازهای اقشار جامعه
6. کاهش ریسک سرمایه‌گذاری از طریق مشارکت گروهی سرمایه‌گذاران

 

انواع شرکت‌های تجاری در ایران:

طبق ماده 20 قانون تجارت شرکت های تجاری بر 7 قسم است:

1- شرکت سهامی:

طبق ماده 1 اصلاحیه قانون تجارت، شرکت سهامی شرکتی است که سرمایه آن به سهان تقسیم شده و مسئولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی سهام آن ها است. طبق ماده 4 قانون مذکور شرکت های سهامی به 2 دسته تقسیم می شوند:

شرکت سهامی عام: شرکتی است که مؤسسین قسمتی از سرمایه شرکت را از طریق فروش سهام به مردم تأمین می‌کنند.

شرکت سهامی خاص: شرکتی است که سرمایه آن در موقع تأسیس منحصراً توسط مؤسسین تأمین می‌گردد.

 

2- شرکت با مسئولیت محدود:

شرکت با مسئولیت محدود شرکتی است که بین دو یا چند نفر برای امور تجاری تشکیل شده و هر یک از شرکا بدون این که سرمایه به سهام یا قطعات سهام تقسیم شده باشد، فقط تا میزان سرمایه خود در شرکت، مسئول قروض و تعهدات شرکت است. در اسم شرکت باید عبارت با “با مسئولیت محدود” قید شود، درغیر این صورت شرکت در مقابل اشخاص ثالث شرکت تضامنی محسوب و تابع مقررات آن خواهد بود.

 

3- شرکت تضامنی:

شرکت تضامنی شرکتی است که تحت اسم مخصوص برای امور تجاری بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می‌شود. اگر دارایی شرکت برای تأدیه تمام قروض کافی نباشد هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام قروض شرکت است و هر قراری بین شرکا برخلاف این ترتیب داده شود در مقابل اشخاص ثالث کان لم‌یکن خواهد بود. در اسم شرکت تضامنی باید عبارت ” شرکت تضامنی” و لااقل اسم یک نفر از شرکا ذکر شود و درصورتی‌که اسم شرکت مشتمل بر اسامی تمام شرکا نباشد باید بعد از اسم شریک یا شرکایی که ذکر شده است عباراتی از قبیل (و شرکت) یا (برادران) قید شود.

 

4- شرکت نسبی:

شرکت نسبی شرکتی است که برای امور تجاری تحت اسم مخصوص بین دو یا چند نفر تشکیل و مسئولیت هر یک از شرکا به نسبت سرمایه‌ای است که در شرکت گذاشته است. اگر دارایی شرکت نسبی برای تأدیه تمام قروض کافی نباشد هر یک از شرکا به نسبت سرمایه‌ای که در شرکت دارند مسئول تأدیه قروض شرکت می‌باشند در اسم شرکت نسبی باید عبارت شرکت نسبی و لااقل اسم یک نفر از شرکا ذکر شود و درصورتی‌که اسم شرکت مشتمل بر اسامی تمامی شرکا نباشد باید بعد از اسم شریک یا شرکایی که ذکر شده است عباراتی از قبیل (و شرکا) یا (و برادران) قید شود. برای روشن‌شدن تفاوت مسئولیت شرکا در شرکت‌های نسبی و تضامنی فرض کنید مجید و سعید و حمید شرکای  یک شرکت نسبی هستند که سرمایه هر یک از آنها به ترتیب ۳,۰۰۰,۰۰۰ ریال ۲,۰۰۰,۰۰۰ ریال و ۱,۰۰۰,۰۰۰ ریال می‌باشد پس از چند سال فعالیت، شرکت ورشکست گردیده و تمام سرمایه خود را ازدست‌داده و مبلغ ۱,۵۰۰,۰۰۰ ریال نیز بدهکار شده است. باتوجه‌به این که شرکت نسبی است هر یک از شرکا به نسبت سرمایه‌ای که به شرکت آورده است، مسئول پرداخت قروض شرکت می‌باشد؛ لذا مجید که نصف سرمایه شرکت را تأمین نموده، باید نصف بدهی شرکت یعنی مبلغ ۷۵۰٬۰۰۰ ریال آن را بپردازد. به همین ترتیب سعید نیز که یک‌سوم سرمایه شرکت را تأمین نموده است باید یک‌سوم بدهی شرکت یعنی مبلغ ۵۰۰,۰۰۰ ریال آن را پرداخت کند و در نهایت سهم حمید از بدهی فوق مبلغ ۲۵۰,۰۰۰ ریال خواهد بود. بدیهی است چنانچه در مثال فوق هر یک از شرکا قادر به تأمین سهم خود از شرکت نباشد سایر شرکا مسئول پرداخت سهم او نخواهند بود و این موضوع تفاوت اساسی شرکت نسبی را با شرکت تضامنی نشان می‌دهد. در شرکت تضامنی هر یک از شرکا مسئول پرداخت کلیه قروض شرکت می‌باشند.

 

5- شرکت مختلط سهامی:

شرکت مختلط سهامی شرکتی است که تحت اسم مخصوصی بین یک عده شرکای سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن تشکیل می‌شود. مسئولیت شرکای سهامی تابع مقررات شرکت‌های سهامی و شریک یا شرکای ضامن تابع مقررات شرکت‌های تضامنی است. در اسم شرکت مختلط سهامی باید عبارت شرکت مختلط ” و لااقل اسم یکی از شرکای ضامن قید شود. مدیریت شرکت مختلط سهامی مخصوص به شریک یا شرکای ضامن است.

 

6- شرکت مختلط غیرسهامی:

شرکت مختلط غیرسهامی شرکتی است که تحت اسم مخصوصی بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسئولیت محدود بدون انتشار سهام تشکیل می‌شود. شریک ضامن مسئول کلیه قروضی است که ممکن است علاوه بر دارایی شرکت پیدا شود و شریک با مسئولیت محدود کسی است که مسئولیت او فقط تا میزان سرمایه‌ای است که در شرکت گذارده و یا بایستی بگذارد. در اسم شرکت مختلط غیرسهامی باید عبارت شرکت مختلط” و لااقل اسم یکی از شرکای ضامن قید شود. اداره شرکت مختلط غیرسهامی به عهده شریک یا شرکای ضامن است و حدود اختیارات آنها همان است که در مورد شرکت تضامنی مقرر است.

 

7- شرکت تعاونی:

طبق ماده ۲ قانون تشکیل شرکت‌های تعاونی، شرکت‌تعاونی شرکتی است که از اشخاص حقیقی یا حقوقی به‌منظور رفع نیازمندی‌های مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضا از طریق خودیاری و کمک متقابل و همکاری آنان تشکیل می‌شود اهداف شرکت‌های تعاونی به شرح زیر است:

۱-  ایجاد و تأمین شرایط و امکانات کار برای همه به‌منظور رسیدن به اشتغال کامل

۲- قراردادن وسایل کار در اختیار کسانی که توانایی انجام کاری را داشته؛ ولی وسایل کار ندارند.

3- پیشگیری از تمرکز و دست به دست شدن ثروت در دست افراد و گروههای خاص جهت تحقق عدالت اجتماعی

 ۴- جلوگیری از کارفرمای مطلق شدن دولت

5-قرار گرفتن مدیریت و سرمایه و منافع حاصله در اختیار نیروی کار و تشویق بهره برداری مستقیم از حاصل کار خود

۶- پیشگیری از انحصار ،احتکار، تورم و اضرار به غیر

۷- توسعه و تحکیم مشارکت و تعاون عمومی بین همه مردم

بر اساس قانون تجارت شرکتهای تعاونی به دو دسته تقسیم می شوند:

۱- شرکت تعاونی تولید : شرکتی است که بین عده‌ای از ارباب حرفه‌ها تشکیل می‌شود و شرکا مشاغل خود را برای تولید و

فروش اشیا یا اجناس به کار می‌برند.

۲- شرکت‌تعاونی مصرف: شرکتی است که برای مقاصد ذیل تشکیل می‌شود

الف – فروش اجناس لازم برای مصارف زندگی اعم از این که اجناس مزبور را شرکا ایجاد کرده یا خریده باشند.

ب – تقسيم نفع و ضرر بین شرکا به نسبت خرید هر یک از آنها

از لحاظ حقوقی شرکت‌های تعاونی شکل و نوع مخصوصی ندارند و ممکن است مطابق اصول شرکت سهامی یا بر طبق مقررات مخصوصی که با تراضی شرکا ترتیب داده شده باشد تشکیل گردند.