مجله لیزان
مطالبات مشکوک‌الوصول – ثبت حسابداری و انواع روش‌های محاسبه
در این مقاله از آکادمی لیزان به بررسی و تشریح مطالبات مشکوک‌الوصول خواهیم پرداخت و ثبت ها و نکات مهم آن را برای شما عزیزان بیان می‌کنیم.
واحدهای تجاری در فروش نسیه کالاها و خدمات به اشخاص نهایت دقت را در شناسایی درجه اعتماد و اعتبار مشتریان خود به عمل می‌آورند، اما بسیار اتفاق می‌افتد که برخی از مشتریان به دلایل گوناگونی قدرت و توانایی پرداخت بدهی خود را از دست می‌دهند و این امر باعث می‌شود که قسمتی از مطالبات واحد تجاری، غیرقابل‌وصول گردد مشکل غیرقابل‌وصول تعیین زمان شناسایی زبان مرتبط با آنها است. به‌طورکلی دو روش دراین‌خصوص وجود دارد:
۱- روش حذف مستقیم
۲- روش ایجاد ذخیره
در این مقاله قصد داریم روش ایجاد ذخیره را توضیح دهیم.
روش ایجاد ذخیره
گاهی اوقات در لیست مطالبات واحد تجاری، مواردی وجود دارد که امید کمی به وصول آنها وجود دارد به‌عبارت‌دیگر احتمال لاوصول بودن آنها بسیار زیاد است؛ ولی با اتخاذ روش حذف مستقیم، این گونه مطالبات، احتمالاً چندین دوره مالی، جز حساب‌های دریافتنی واحد تجاری محسوب گردیده و بدین ترتیب تصویر درستی از وضعیت مالی واحد تجاری در اختیار استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی قرار نمی‌گیرد. برای رفع این مشکل، روش دیگری به نام روش ایجاد ذخیره متداول گردیده است.
طرفداران روش ایجاد ذخیره معتقدند که هزینه مطالبات غیرقابل‌وصول را باید در دوره‌ای که فروش انجام شده، شناسایی نمود تا بتوان هزینه‌ها را با درآمدهای دوره مطابقت داد و خالص ارزش بازیافتنی مطالبات را به نحو صحیح تعیین نمود. روش ایجاد ذخیره محافظه‌کارانه‌تر از روش حذف مستقیم بوده و با اصول حسابداری انطباق بیشتری دارد. بر طبق این روش، در پایان هر دوره مالی بر اساس مبانی که برای برآورد مطالبات مشکوک‌الوصول مطرح خواهد شد، برآوردی از حساب‌های دریافتنی غیرقابل‌وصول مورد انتظار از تمامی فروش‌های نسیه یا از کل مطالبات معوق انجام می‌شود و ازیک‌طرف به بدهکار حساب هزینه” مطالبات مشکوک‌الوصول” و از طرف دیگر به بستانکار “حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول” منظور می‌گردد.
در این روش، آن دسته از مطالباتی که در طی سال مالی سوخت می‌شوند به بدهکار حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول و بستانکار حساب بدهکاران مربوطه منظور می‌شود و سپس در پایان سال باتوجه‌به روش محاسباتی اتخاذ شده و با درنظرگرفتن مانده موردنیاز حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول و مانده قبل از تعدیل آن حساب ذخیره اصلاح و تعدیل می‌گردد. درصورتی‌که مبلغ حساب‌های دریافتنی حذف شده بیش از مبلغ پیش‌بینی‌شده قبلی باشد، حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول به طور موقت مانده بدهکار پیدا خواهد کرد که این مانده در پایان سال تعدیل خواهد شد. هرگونه اصلاح عمده در مبلغ ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول یا تجدیدنظر در روش محاسبه هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول به‌عنوان تغییر در برآورد حسابداری تلقی شده و صرفاً بر سود و زیان دوره تغییر اثر می‌گذارد. در صورت بروز حادثه‌ای غیرمترقبه مانند انهدام دارایی‌های برخی از مشتریان در اثر زلزله آتش‌سوزی و یا مصادره اموال ممکن است لازم گردد تعدادی از حساب‌های دریافتنی با مانده‌های بزرگ از دفاتر حذف شود. در این صورت هزینه‌کردن حساب‌های دریافتنی جزء اقلام غیرمترقبه منظور می‌گردد.
برآورد ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول
مبلغ ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول از دو دیدگاه برآورد می‌شود:
1-دیدگاه سود و زیانی
2- دیدگاه ترازنامه ای
1-دیدگاه سود و زیانی:
دیدگاه سود و زیانی بر اساس اصل تطابق هزینه‌ها با درآمد استوار شده و بیانگر این مطلب است که واحد تجاری برای اعطای اعتبار به مشتریان چه میزان هزینه (منظور هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول) متحمل می‌شود. این دیدگاه، هزینه سوخت مطالبات را مستقیماً با فروش‌های دوره جاری مطابقت می‌دهد و یک ارتباط منطقی بین هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول و مبلغ فروش برقرار می‌نماید. روش‌هایی که بر مبنای دیدگاه سود و زیانی، مبلغ ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول را برآورد می‌نماید به شرح زیر است:
- درصدی از فروش‌های نسیه:
درصورتی‌که بین مطالبات سوخت شده و فروش‌های نسیه سال‌های قبل رابطه‌ای نسبتاً ثابتی وجود داشته باشد می‌توان این رابطه را به یک درصد تبدیل نمود و برای تعیین هزینه مطالباتی که در سال جاری سوخت خواهد شد آن را به کاربرد.
- درصدی از مجموع فروش‌های نقد و نسیه:
در واحدهای تجاری که به دلایلی فروش‌های نقد و نسیه از یکدیگر تفکیک نمی‌شوند و کل فروش‌ها در یک حساب ثبت می‌شوند، امکان استفاده از روش درصدی از فروش‌های نسیه برای برآورد مطالبات مشکوک‌الوصول عملاً مشکل بوده و ازاین‌رو، از درصد کل فروش‌های سال مالی استفاده می‌شود. نقص این روش این است که مطالبات سوخت شده را با فروش‌های نقدی نیز مرتبط می‌سازد، درحالی‌که مطالبات سوخت شده ناشی از فروش‌های نسیه است.
در روش‌های دیدگاه سود و زیانی، مبلغ مطالبات مشکوک‌الوصول برآوردی، بدون درنظرگرفتن مانده‌حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول، به بدهکار حساب هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول و بستانکار حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول منظور می‌شود.
باید توجه داشت که در روش‌های فوق پس از چندین دوره احتمالاً حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول تناسبی با حساب مطالبات نخواهد داشت، لذا پس از هر چند دوره می‌بایست درصدها به درصدی مناسب تعدیل شوند.
این تعدیلات، تغییر در برآورد حسابداری تلقی شده و اثر آن بر سود و زیان باید در صورت‌های مالی دوره افشا گردد.
2- دیدگاه ترازنامه ای
دیدگاه ترازنامه‌ای بر اساس اصل محافظه‌کاری استوار شده است. در این دیدگاه مطالبات باید به خالص ارزش بازیافتنی در ترازنامه منعکس گردد که این امر یکی از جنبه‌های مهم اصل محافظه‌کاری که بیش از واقع نشان‌ندادن دارایی‌ها در ترازنامه است، می‌باشد از طرف دیگر احتساب ذخیره جهت مطالبات مشکوک‌الوصول، هزینه‌های شرکت را افزایش داده و در نتیجه سود شرکت را کاهش می‌دهد که خود جنبه دیگری از رعایت اصل محافظه‌کاری است. عیب این دیدگاه آن است که ممکن است مبلغ هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول در صورت سود و زیان، هیچ ارتباطی با فروش‌های دوره جاری نداشته باشد و بدین سبب اصل تطابق هزینه‌ها با درآمد نقض گردد. روش‌هایی که بر مبنای دیدگاه ترازنامه‌ای مبلغ ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول را برآورد می‌نمایند به شرح زیر است
۱ – روش شناسایی ویژه حساب‌های دریافتنی روش (موردی)
۲- روش تجزیه‌وتحلیل زمانی حساب‌های دریافتنی
3-روش درصدی از مانده‌حساب‌های دریافتنی
لازم به توضیح است که در کلیه روش‌های دیدگاه ترازنامه‌ای مانده قبلی حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول موردتوجه قرار می‌گیرد چنانچه مانده ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول قبل از تعدیل بستانکار باشد و مبلغ ذخیره موردنیاز بیش از مانده بستانکار حساب ذخیره باشد، بابت مابه‌التفاوت هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول بدهکار و ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول بستانکار می‌شود و در مواردی که مبلغ ذخیره موردنیاز محاسبه شده کمتر از مانده ذخیره مزبور باشد بابت مابه‌التفاوت، ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول بدهکار و سایر درآمدها بستانکار می‌شود.
چنانچه مانده ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول قبل از تعدیل بدهکار باشد مبلغ ذخیره موردنیاز با مانده‌حساب ذخیره جمع شده و به بدهکار حساب هزینه مطالبات مشکوک‌الوصول و بستانکار حساب ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول منظور می‌شود.
- روش شناسایی ویژه حساب‌های دریافتنی (روش موردی)
در این روش کلیه حساب‌های دریافتنی واحد تجاری مورد بررسی قرار گرفته و مطالباتی که وصول آنها مشکوک به نظر می‌رسد، تعیین و نسبت به آنها ذخیره در نظر گرفته می‌شود به‌عبارت‌دیگر در این روش می‌بایست مدارک و شواهد کافی برای اثبات مشکوک‌الوصول بودن طلب وجود داشته باشد و این زمانی است که واحد تجاری مطالبات مشکوک‌الوصول خود را به‌صورت موردی و با ذکر مشخصات بدهکار تعیین کند.
روش موردی دقیق‌تر و قابل‌اطمینان‌تر از سایر روش‌های برآورد مطالبات مشکوک‌الوصول است؛ ولی به علت هزینه‌ای که کاربرد آن دارد برای واحدهای تجاری که تعداد حساب‌های دریافتنی آنها زیاد است اقتصادی نیست و تنها واحدهای تجاری که تعداد حساب‌های دریافتنی آنها محدود می‌باشد از این روش استفاده می‌کنند.
نکته مالیاتی: به‌موجب بند ۱۱ ماده ۱۴۸ قانون مالیات‌های مستقیم مصوب بهمن‌ماه ۱۳۸۰ مطالباتی که وصول آن مشکوک باشد مشروط بر اینکه اولاً – مربوط به فعالیت مؤسسه باشد، ثانیاً – احتمال غالب برای لاوصول ماندن آن موجود باشد، ثالثاً ـ در دفاتر مؤسسه به‌حساب مخصوص منظور شده باشد تا زمانی که پول گردد یا لاوصول بودن آن محقق شود جزء هزینه‌های قابل‌قبول است باتوجه‌به مفاد قانون مذکور می‌توان نتیجه گرفت که روش مورد قبول از نظر این قانون همین روش موردی می‌باشد.
- روش تجزیه‌وتحلیل زمانی حساب‌های دریافتنی
این روش بر این فرض مبتنی است که هرچه مدت بیشتری از موعد مطالبات گذشته باشد، احتمال وصول آن کمتر یا احتمال غیرقابل‌وصول بودن آن بیشتر می‌شود؛ چراکه بین قابلیت وصول مطالبات و مدت زمانی که از سررسید آنها گذشته، رابطه معقول و مناسبی وجود دارد در این روش، حساب‌های دریافتنی بر حسب تعداد روزهایی که از موعد پرداخت آنها گذشته است طبقه‌بندی می‌شوند. پس از کامل‌شدن جدول زمانی بر اساس تجارب گذشته، درصد معینی از جمع هر طبقه به‌عنوان مشکوک‌الوصول تلقی و برای آنها ذخیره در نظر گرفته می‌شود.
با استفاده از این روش خالص ارزش بازیافتنی مطالبات به نحو بهتری در صورت‌های مالی منعکس می‌شود.
- روش درصدی از مانده حساب های دریافتنی
چنانچه برای تعیین مطالبات مشکوک‌الوصول دقت عملی به‌اندازه آنچه که در روش‌های موردی و تجزیه‌وتحلیل زمانی حساب‌های دریافتنی بیان شد موردنظر نباشد، واحد تجاری می‌تواند با استفاده از تجربیات گذشته خود ذخیره‌ای به میزان میانگین مطالباتی که در سنوات گذشته غیرقابل‌وصول شده است در نظر بگیرد. در این روش میزان مطالباتی که انتظار نمی‌رود وصول شوند با اعمال یک درصد کلی به مانده پایان دوره حساب‌های دریافتنی تعیین می‌شود. نارسایی این روش آن است که اهمیت نسبی مدت زمانی که از ایجاد تک‌تک مانده‌حساب‌های دریافتنی گذشته است در آن منعکس نمی‌شود و با حساب‌هایی که در دوره جاری ایجاد شده‌اند و حساب‌هایی که در سال‌های گذشته به وجود آمده‌اند برخورد می‌شود.
منبع:
حسابداری میانه 1، جمشید اسکندری
شما همراهان عزیز آکادمی لیزان برای مشاهده مقاله‌های بیشتر و همچنین آموزش‌های ویدیویی می‌توانید صفحه ما را در اینستاگرام دنبال کنید.